PAPA FRANSISKU FUNU BA PAZ IHA MÉDIU ORIENTE

Iha semana rua liu ba, iha loron 7 Juilu 2018, Amo Papa Fransisku hamutuk ho lider 19 husi relijiaun sira seluk reza ba paz, liu-liu husu paz ba nasaun sira iha Médiu Oriente (Timur Tengah).  Momentu importanti ida ne’e selebra iha sidadi Bari. Iha estrada sira iha sidadi ne’e, nakonu ho ema husi tradisaun fiar oioin, nebé espontáneu mai hamutuk iha eventu istóriku ne’e. Atu husi sidadi Bari, mundu loke janela fuan nian ba Médiu Oriente.

Amo Papa, iha sorumutuk ne’e, iha ninia diskursu dala barak koalia makás kontra violénsia iha Médiu Oriente no sira nebé iha kondisaun sofrimentu laran tanba rezulta husi funu nebé laiha morál. Tanba ne’e iha momentu espesiál ne’e, tau liman hamutuk ho líder relijiaun sira seluk halo deklarasun klaru ida nebé hanaran: Deklarasaun ba paz.

Iha diskursu sorumutuk ne’e, Amo Papa mos mensiona klaramente katak: Ita tomak nia klamar, husi tradisaun fiar hotu, nia abut iha Médiu Oriente. No wainhira Amo Papa sae ba podium, nia hanoin relasaun klean sarani Kristaun tomak nia klamar nebé fahe ho rai no povu Médiu Oriente.

Husi Médiu Oriente, Nai Maromak, ‘loron-matan iha leten ba’, mai vizita ami. Husi nebá, nakroman fiar nian namkari ba mundu tomak. Iha bé-matan ispiritualidadi no monastizismu nebé husi nia hun fó matak-malirin nafatin. Iha nebá, mak liman-rohan (eransa) husi ita nia Bei-Ala sira konaba fiar nian moris nafatin. Tradisaun ida ne’e mak nudar riku-soin nebé  tenki haburas nafatin tuir ita nia kbiit. Tanba iha Médiu Oriente mak ita nia klamar nia abut metin ba.

Iha Amo Papa nia diskursu, nia mos koalia kona ba ema sira nebé oho narnaran ema. Nudar reasaun hasoru tulun sira nebé la efikáz ba sira nebé terus iha ema sira nebé halo funu nia liman no nia konsekuénsia nebé aat (salvajens), atu ema tomak ho lian ida deit eziji paz no simu sira nia responsabilidadi nodi tau-matan ba sira nebé hakilar husu tulun. Atu paz ne’e existi duni. Ida ne’e mak ema hotu nia lian nudar Abel ohin loron nian. Nebé nia lian hakilar sae tó ba Maromak Nia kadunan. Hanoin ba ema sira ne’e hotu, ami laiha direitu, iha Médiu Oriente ka iha fatin seluk iha mundu ne’e, atu dehan, ‘hau mak nudar seguransa ba hau nia maun-alin ka?’ Ba ema sira nebé oho narnaran ema, ami hakarak foti ami nia lian hodi kontra-hasoru oho nain sira narnaran ne’e.

Iha Diskursu ne’e mos, Amo Papa mensiona katak: Labarik foin sae sira mak nudar “Oin Esperansa  nian”. Ho liafuan ida ne’e atu konfesa katak labarik foin-sae sira nebé aguenta iha funu: Sira ne’e mak nudar vítima ikus nebé la sala. Tanba ne’e Amo Papa husu nodi sira fatin, no mos ható katak karik mundu ne’e fila oin ba tulun vítima sira ne’e, signifika ita hamoris fali esperansa (laran-metin).

Esperansa mai ho oin labarik foin-sae sira nian. Labarik barak nia moris hotu deit nodi haré uma sira nebé motuk-rahun duke sira ba eskola. Tuir lolós iha idadi hanesan ne’e sira halimar ho hakmatek iha jardin sira laran, maibé Loro-loron sira rona fali mak bomba sira nebé halo diuk tilun. Espera katak umanidadi tomak, rona hau nia lia-husu ne’e, tanba labarik foin-sae sira ne’e nia halerik, nebé husi sira ibun hananu Maromak Ninia Glória. Ho deit hamaran sira nia matan-bén mak mundu sei kura-fali nia dignidadi.

Iha ikus soru-malu ne’e, Papa Fransisku no lider boot husi Igreja Ordoksia Ejiptu nian, Rev. Tawadros II,  hamutuk ho joven lobuk ida, husik manu pombu nudar sinál esperansa no sinál dame nian, nodi unida fali líder relijiaun tomak atu metin liu tan reza no servisu hamutuk ba paz, maski sei iha dezafiu barak. Iha labarik foin-sae sira nia fatin, nebé simples, nebé kanek, no ema hotu nebé fiar iha Maromak, mai ita hamutuk husu, laran metin katak sei iha duni paz!

No ita laran metin katak Maromak, Konsola Nain, sei konsola sira nebé laran dodok tanba terus, no sei kura fali sira nebé kanek, sei rona duni ita nia orasaun iha loron ida ne’e.

Reflete ba Amo Papa Fransisku nia diskursu iha leten, oin-sa foin-sae timor oan tomak hamutuk ho ita nia lider sira fó liman ba malu nodi harí Timor Leste nebé nakonu ho paz atu povu sofredor ne’e hela no servisu ho hakmatek ona ba. Ita tenki hamutuk ho lian ida deit dehan: Timor Leste fatin hakmatek ba ema hotu. Ami kolen liu ona ho violénsia no ami hamrok tebetebes ho paz no moris alegria. Jovens sira, hapára violénsia, luta ho matenek nodi harí Timor Leste nebé bele sai naroman  ba país sira seluk iha Ázia-Oceánia. Tanba ne’e keta tur-nodi tane liman ho halerik deit atu husu saida mak nasaun halo ba imi. Maibé imi tenki husu ba imi nia-an: Saida mak imi tenki halo ba imi nia nasaun? Paz e bem! 

Fontes:

https://aleteia.org/2018/07/15/exclusive-photos-pope-francis-war-for-peace-in-the-middle-east/. Rezumu ne'e adapta ona uitoan ho situasaun timor Leste.